آشنایی با مکان کار آموزی
(جهاد کشاورزی را بشناسیم )
تاریخچه سازمان :
وزارتخانه جهاد کشاورزی در سال 1380 از ادغام دو وزارت جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی بوجود آمد. وزارت جهاد سازندگی از زمان جنگ و بعد از آن کارهای عمرانی و سازندگی مربوط به کشور از جمله آسفالت کردن مسیرهای روستایی، لوله کشی آب و برق رسانی به روستاها، برگزاری کلاسهای آموزشی در زمینه دام و.... را انجام می‌داد. و کارهای مربوط به وزارت کشاورزی در واحدهای زراعت و باغبانی، ترویج و مکانیزاسیون و حفظ نباتات خلاصه می‌شد و پس از ادغام کارهای مشترک این دو وزارتخانه یک شده و هر دو با هم اهدافشان مشترک گردید.
در حال حاضر مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اهواز از واحدهای اداری از قبیل امور اداری و مالی، دبیر خانه، روابط عمومی و پشتیبانی تشکیل شده و واحدهای فنی آن شامل ترویج (اداره ترویج و نظام بهره برداری)، حفظ نباتات، مکانیزاسیون، باغبانی، مهندسی زراعی امور اراضی می‌باشند.
مراکز خدمات :
مراکز خدمات شهرستان اهواز در مسیرهای مختلف و به تعداد 9 مرکز وجود دارند که این مراکز عبارتند از :
حمیدیه، الهایی، گبیر، سوسیه سادات، گمبوها، سفمه، غیزانیه و شرکت تعاونی گندمزار کوثران که هر یک از این مراکز دهستانی را تحت پوشش خود قرار می‌دهند.
از وظایف این مراکز بر طرف کردن نیازهای کشاورزان در زمینه‌های مختلف از قبیل تهیه ماشین آلات، بذور، برگزاری کلاسهای آموزشی، تهیه کود و اجرای بازدیدها می‌باشد البته با هزینه و اعتبارات مدیریت و حمایت آن صورت می‌گیرد. در هر مرکز خدمات 5-4 پرسنل وجود دارد و مسئول هر مرکز کارشناس می‌باشد.
واحد حفظ نباتات:
مجموعه کارهایی که در جهت حفظ محصولات کشاورزی از گزند عوامل زیان آور
انجام می‌شود. این عوامل ممکن است اقدامات ترویجی باشد. ما وقتی به کشاورز یاد می‌دهیم که چگونه سم پاشی کند حشرات را بشناسد در واقع ما تولید کنندگان را آموزش می‌دهیم که در جهت حفظ محصولات کشاورزی فعالیت کند.
یکی از کارهای این واحد همکاری با واحد ترویج است به صورتع تشکیل کلاسهای آموزشی که مخاطبین آن، کشاورزان ناظر و مروجین می‌باشند. مقوله ترویج از بخشهای مهم کشاورزی است. ترویج به معنی آموزش روشهای نوین و انتقال یافته‌های تحقیقاتی به کارکنان می‌باشد.
یکی دیگر از فعالیتهای این پیش بینی سموم مورد نیاز بخش کشاورزی و نظات بر توزیع آنها به نحوه مصرف آنها می‌باشد. اینکه در چه زمانی، در چه رشدی، به چه میزان سم مورد نظر استفاده و چگونه استفاده شود.
جمع آوری فلور گیاهان یکی دیگر از فعالیتهای اجرای این واحد است. تهیه فلور علفهای هرز به خاطر تهیه استراتژی مختلف در جهت کنترل علفهای هرز مختلف. مثلا ابتدا فلور علفهای هرز را باید داشته باشیم تا بتوانیم بر علیه آنها اقدام کنیم، قدم بعدی این است که خانواده آن علف هرز را شناسایی کنیم. همه این کارها به این خاطر است که ما دشمنان گیاه را بشناسیم زیرا مبارزه با دشمن مستلزم شناخت آن است. (فلور به مجموعه رستنیها گفته می‌شود).
جمع آوری فن حشرات منطقه از دیگر کارهای این واحد است. به مجموعه حشرات فن گویند. حشرات آفت زا و حشرات مفید.
تهیه گزارشهای تحقیقاتی و کارشناسی در مورد عوامل زیان رسان مختلف بالاخص کشتهایی که مهم است. از وظایف این واحد است مانند کشت گندم، کلزا، چغندر. در حقیقت نوشتن گزارش اظهار نظر کارشناسان است. نسبت به عوامل زیان رسان محصولات و ارائه کارها.
آموزش و نظارت بر کارکرد ادوات سم پاشی: از دیگر وظایف این واحد است. در این قسمت کلاسهایی برای کارشناسان، کارآموزان و مروجین برقرار می‌شود و چگونگی سم پاشی و نیز نحوه کالیبره کردن بیان می‌گردد. کالیبره کردن یعنی اینکه ما در حقیقت تصمیم می‌گیریم که یک سم پاش. سموم معمولا به صورت لیتر در هکتار است. میزان مصرف مواد حشره کش در هکتار ثابت است مقدار آب متغییر است که بسته به نوع سم پاش متغییر است. نظارت بر عملیات سم پاشی هوایی از دیگر وظایف این واحد می‌باشد. در این خصوص باید گفت که کارشناس حفظ نباتات باید
در فرودگاه حاضر باشد و حتما مقدار سم موجود در هواپیما را نظارت دقیق کند. البته باید توجه داشت که وجود کارشناس حفظ نباتات ضروری است و نیز کالیبره کردن هواپیمای سم پاش را تغییر دادن نازلها می‌توان انواع پاششها را بوجود آورد.
ایجاد شبکه‌های مراقبت محصولات مختلف از دیگر وظایف این واحد است مثلا شبکه مراقبت صیفی جات شبکه مراقبت مجموعه‌ای از اقدامات و کاربرد وسیله هایی جهت زیر نظر گرفتن تغییرات جمعیتی آفات و تعیین زمان مبارزه است. از اقداماتی که می‌توان انجام داد بازدید از مزارع است که
هر روز باید این کار تکرار شود که اگر آفتی را تشخیص دادیم به کشاورز اعلام کنیم تا سم پاشی صورت گیرد البته این کار توسط کشاورز هم انجام می‌شود. (باید از مزرعه) از دیگر اقدامات استفاده از تله‌های مختلف می‌باشد. برای شکار حشرات و آفات به خاطر اینکه بدانیم جمعیت آنها در روز
چقدر است. هر روز تعدادی آفت شکار می‌شود و ما این میزان را روی منحنی می‌بریم در یک روز که بالاترین مقدار شکار مشخص می‌شود تعیین می‌شود که این زمان اوج حشرات است. البته باید توجه داشت که کنترل حشره و آفت هر چه در مراحل ابتدایی باشد موثرتر خواهد بود. و نیز سم پاشی موثر خواهد شد. پس تاریخ ازدیاد آفت از این نظر مهم می‌باشد. تله‌ها انواع مختلف دارند: مثلا تله‌های نوری که حشرات به سبب خاصیت تله‌های نوری که حشرات به سبب خاصیت نور
گرایی جذب نور می‌شوند. ساختمان این گونه تله‌ها به مانند یک جسم قیفی شکلی است که درون قیف یک لامپ روشن کرده و زیر قیف ظرف سیانور می‌گذارند البته دور قیف یک پرده هایی قرار می‌دهند. یا اینکه یک تشت آب زیر قیف می‌گذارند و روزانه آنها را بررسی می‌کنند و تعداد پروانه‌ها را می‌شمارند در یک روز حداکثر پروانه‌های بدست می‌آید که آن روز به روز اوج حضور پروانه‌ها
می‌باشد. از دیگر تله‌ها می‌توان به تله‌های فرمونی اشاره کرد، حشرات ماده یک سری بو از خود ترشح می‌کنند که باعث جذب حشره می‌شود. این ماده به صورت هورمونی ساخته شده و می‌توان از این ماده در جذب حشره استفاده کرد و آن را در تله انداخت. فرمونهای هیلیوتیس، فرمون کرم سیب، پروانه کارادنیا در بازار موجود می‌باشند. (فرمونها بیشتر در مورد پروانه‌ها کرابرد دانند).
شبکه مراقبت در مورد علف هرز کشت گندم در نیمه‌های آبان شروع می‌شود بنابراین باید نوع علفهای هرز را تشخیص دهیم. زیر نظر گرفتن باغات و مزارع جهت بهترین زمان مبارزه را شبکه مراقبت گویند. یا به عبارتی بازدید از مزارع و تشخیص نوع علف هرز و ردیابی و ظهور بیماریهای مختلف را شبکه مراقبت گویند.
مبارزه با آفات عمومی یکی از وظایف واحد حفظ نباتات است. آفاتی همچون موش، سن و ملخ جزء آفات عمومی یا همه گیر به حساب می‌آیند. آفات عمومی چون همه‌گیری دارد و کشاورز به تنهایی نمی‌تواند از عهده کنترل آفت برآید پس دولت کنترل آفت را بر عهده می‌گیرد، ولی آفات خصوصی آفاتی هستند که در مزارع کشاورز وجود دارد و کشاورز توان مقابله با آن را دارد.
از دیگر اقدامات این واحد می‌توان به قرنطینه کردن اشاره کرد. قرنطینه کردن یک سری عملیات هستند برای جلوگیری از آفاتی که در کشور وجود ندارد ولی در کشورهای همسایه وجود دارند. در مورد محصولات انباری می‌توان لمبه گندم را نام برد و پروانه سفید اشجار (آفات جنگل) که در ایران نیست ولی چوبهایی که وارد می‌شوند نیاز به یک چکاب کامل دارند. پس ما باید همواره یک سری اطلاعات راجع به این آفتها داشته باشیم. دو نوع قرنطینه داریم :
1ـ قرنطینه داخلی 2ـ قرنطینه خارجی
منظور از قرنطینه داخلی :عوامل زیان رسانی است که در یک استان وجود دارد و دیگر استان نیست به مانند کرم سرخ پنبه، کرم ساقه خوار برنج که در شمال است ولی در خوزستان نیست. در مورد محصولاتی که به خارج صادر می‌شوند باید گفت که همواره با محصول صادراتی یک گواهی بهداشت نباتی می‌باشد. وجود این گواهی در مورد ورود و یا خروج لازم است ولی با وجود گواهی بهتر است که خودمان نیز محصول را معاینه کنیم. این گواهی شامل: نام محصول، کشور صادر کننده، کشور وارد کننده، تاریخ صدور گواهی، تاریخ عملیات ضد عفونی و چگونگی آن و با چه سمی و... می‌باشد.
از دیگر اقدامات این واحد کنترل بیولوژیک آفات گوجه فرنگی و ذرت در اهواز می‌باشد.
واحد دامپروری :
حیوانات اهلی که می‌توانند برای ما مفید باشند را دام گویند. دامپروری عبارت است از نگهداری و استفاده از دامهای اهلی. گاوها را از نظر تولید به سه دسته تقسیم می‌کنند:
1ـ شیری 2ـ گوشتی 3ـ دو منظوره
بهترین نژاد شیری گاو هولشتاین است. از نژاد نرمادی، نژاد هم فورد و نژاد آنگوس اشاره کرد از نژاد دو منظوره می‌توان به نژاد قرمز دانمارکی اشاره کرد. از نژادهای ایرانی می‌توان به نژا
د دشتیاری اشاره کرد که در چابهار و ایرانشهر است شیر خوب می‌دهد تولید گاو می‌توان به شیر، گوشت، و پشم اشاره کرد. برای دستیابی به بهترین تولید و ارزان‌ترین تولید بایستی بهترین شرایط با کمترین هزینه را برایشان ایجاد کنیم. شرایط ژنتیکی را نمی‌توانیم دست کاری کنیم پس شرایط محیطی را باید برای آنها فراهم کنیم. منظور از شرایط محیطی :محل، بهداشت، تغذیه دام می‌باشد. پس از اهداف دام این است که شرایط محیطی را به گونه‌ای ایجاد کنیم که تولیدات را از نظر کمی و کیفی بالا ببریم و طیور، پروژه پرورش گاومیش، پروژه نوسازی و به سازی اماکن دامی، پروژه استحصال مواد علوفه‌ای و غنی سازی علوفه‌ای خشبی.پروژه پرورش گاومیش، پروژه نوسازی و به سازی اماکن دامی، پروژه دامداریهای صنعتی، پرورش زنبور گاوداریها و ثبت و رکوردگیری اصیل و نیز پرورش اسب اصیل درب و یک سری کارهای متفرقه دیگر مثل ترویج بیمه دام.
پروژه پروار بندی :
هدف از پروار دام تولید گوشت زیاد در واحدهای دامی می‌باشد. البته باید توجه داشت که کمیت و کیفیت گوشت در واحد دامی را بالا ببریم: یک سری شرایط را باید رعایت کنیم تا تولید افزایش یابد. انتخاب دام می‌تواند یک عامل موثر باشد اینکه ما چه دامی را انتخاب کنیم که خوب رشد کند و خوب به ما گوشت بدهد. البته با غذای مناسب بهترین گوشت را به ما بدهد. در هر کشوری یک نوع دام خاص بهترین محصول را می‌دهد. در شهرستان ما گاوهای دو رگ خوب هستند از نظر گوشت و از نظر مقاومت به بیماریها. بعد از عامل انتخاب عواملی همچون واکسیناسیون، سم پاشی، ضد انگل و خوردن داروهای انگلی داخل و خارج نیز موثر می‌باشد.
پرورش دام :
تغذیه مهمترین بحث در واحد دامی می‌باشد. حدود 60-50 % هزینه‌های تغذیه می‌باشد جیره غذایی دام باید بالازس باشد یعنی جیره از نظر کلیه مواد غذایی متناسب باشد. نکته‌ای که باید رعایت کرد این است که باید از دادن غذای یکنواخت به دام جلوگیری کرد و باید غذای متنوع به دام بدهیم و نیز باید توجه کنیم که خوراک دام رقابت با خوراک انسان نداشته باشد. می‌توان از کاه، تفاله نی شکر، پس مانده زراعت غلات و ضایعات تولید محصول روغنی (کلزا) آفتابگردان استفاده کرد. باید توجه داشت که کلنجاله‌ها پر؟؟؟ هستند، خانواده غلات انرژی زیادی تولید می‌کنند و خانواده لگومینوز نیز پروتئین زیادی تولید ی کنند. از خانواده لگو مینوز می‌توان یونجه، شبدر، باق
لا، را نام برد، یونجه بهترین علوفه دا است. پرورش گاومیش به عنوان دام آینده دارای فوائد زیادی می‌باشد و آمار آن رو به رشد است. انرژی اضافه علوفه‌ها خبشی نامناسب را بهتر از گاو استف
اده می‌کند، ضریب هضم گاومیش بالاتر است، انرژی اضافه علوفه‌ها را به صورت چربی نگه نمی‌دارد بلکه از طریق شیر دفع می‌کند (شیر پر چرب). گوشت گاومیش نوع کلسترل آن ضرری برای انسان ندارد. اماکن دامی باید به گونه‌ای باشد که در آن نور، رطوبت، تهویه، بهداشت و درجه حرارت تا حد امکان باشد.
نقطه راحتی دام به طوری باشد که از نظر درجه حرارت و محیط برای دام مناسب باشد. در
خوزستان دامداریها را سه طره ایجاد می‌کنند بهتر است که اسطبل را به سمت جنوب شرقی تهیه کرد. آبشخور و آبخوری بهتر است کاشیکاری باشد. مرغداری کاملا صنعتی است زیرا کنترل حرارت سخت است و مرغ حساس. در فصل تابستان مرغداریها معمولا تعطیل است.
جیره مرغ :
مناسب‌ترین جیره برای مرغ ذرت است که پر انرژی می‌باشد. اگر ذرت نبود به سراغ چربی رفته و بعد به سراغ مواد قندی می‌رویم. سخت‌ترین بخش دامپروری، بحث گاوشیر می‌باشد ع تولید و پرورش زنبور عسل می‌توان به تولید عسل و گرده افشانی در کار کشاورزی اشاره کرد. در امر پرورش زنبور این نکته حائز اهمیت است که هر چند سال یکبار ملکه باید عوض شود زنبور نر همیشه در کندو نیست فقط در زمان جفت‌گیری هست. هر چه زنبور فعالیت بیشتری داشته باشد زودتر می‌میرد. از شهد گلها عسل تولید می‌شود و از گرده گل موم. شهد درون کسیه‌ای در بدن ریخته می‌شود ولی محل جمع آوری گرده توسط پاهای اولی می‌باشد.
پروژه ثبت و روکوردگیری :
در رابطه با گو شیری که زیر پوشش کشوری قرار دارد باید گفت که یک سری کارهای اصلاحی را باید انجام داد مثلا از نظر تولیدشان محدود است. بهترین نژاد، نژاد عربی است. اسب اصیل به اسبی گفته می‌شود که اجداد آن 3 الی 6 پشت آن مشخص باشد.
بحث ترویج :
مهمترین اقدامات در امر دامپروری به ترویج آن باز می‌گردد. در این بخش مشکلات زیادی به چشم می‌خورد من جمله عدم همکاری آموزشیارها و نیز عدم تمایل کشاورزان و...
واحد مکانیزاسیون :
این واحد در ابتدا زیر نظر مدیر قرار دارد و تعدادی کارشناس کشاورزی در این واحد وجود دارند که کارت نظام مهندسی را دارا هستند.
معمولا برای رفع نیاز کشاورزان به ادوات و ماشین آلات به این واحد درخواست داده می‌شود و این واحد با توجه به شرایط کشاورز، ادوات مورد نظر را در اختیار آن قرار می‌دهد. نوع ادوات را مراکز خدمات تضمین می‌کند و دیگر وظایف این واحد عبارتند از :
ـ کار تنظیم دستگاههای مختلف مثل ردیف کار، سم پاشی و....
ـ جمع آوری آمارهای جدید و ارسال آنها به سازمان مربوطه.
ـ نظارت بر کار کمباین‌ها در فصل برداشت گندم.
بطور کلی مکانیزاسیون قسمتی از بازوی مدیریت است.
واحد زراعت :
یکی دیگر از واحدهای فنی مدیریت است که وظایف مختلفی بر عهده دارد که شامل :
1ـ تهیه و تنظیم دستور العملهای کاشت، داشت، برداشت محصولات زراعی بر اساس تقویم زمنای.
2ـ توزیع جغرافیایی سطوح کشت محصولات زراعی با توجه به استعداد و نیاز منطقه .
3ـ بررسی وشعیت نهادهای کشاورزی در مناطق مختلف و همچنین توزیع این نهادها بر اساس نیاز منطقه و نتایج آزمون خاک.
4ـ بررسی وشعیت خاکهای اراضی حوزه عمل شهرستان از نظر؟؟ و عناصر ماکرو و توصیه کودی اراضی.
5ـ توصیه کودی عناصر ماکرو با توجه به نوع کشت، وضعیت اراضی، نیاز و استعداد منطقه .
6ـ تهیه و تنظیم و جمع بندی گزارشات هفتگی محصولات مختلف بر اساس تقویم زمانی.
7ـ مکاتبه و ارسال گزارشات هفتگی محصولات مختلف با سازمان مربوط.
8ـ اجرا و احداث مزارع آزمایشی و تحقیقی در مراکز خدمات تابعه بر اساس سهمیه بندی سازمان استان.
9ـ نظارت و سرکشی بر مراحل مختلف کاشت ـ داشت ـ برداشت محصولات مختلف زراعی بر اساس تقویم زمانی .
10ـ بررسی وضعیت نهاده‌های کشاورزی در مناطق مختلف و مکاتبه با سازمانهای تعاون روستایی ـ شرکت خدمات عمایتی ـ مدیریت امور آب منطقه در خصوص کشتهای مختلف.
11ـ بررسی وضعیت کشتهای مختلف بر اساس استعداد و نیاز منطقه .
12ـ بررسی وضعیت عملکردهای مختلف در محصولات زراعی با توجه به سوابق این محصولات در منطقه.
13ـ ارشاد و راهنمایی کشاورزان و مراجعین در اقدام به کشت محصولات مختلف با توجه به نیاز منطقه و توانایی متقاضی.
14ـ بررسی وضعیت ارقام مختلف گندم در اراضی تحت پوشش منطقه با توجه به استعداد اراضی.
15ـ تشویق زارعین به استفاده از کودهای میکرو با توجه به نوع کشت ـ نیاز منطقه ـ توصیه کودی آزمایشگاه خاکشناسی. مراکز تحقیقات.
16ـ اعمال و اجرای توصیه‌های فنی مراکز تحقیقات در انجام کشتهای جدید و مکانیزه نمودن کشتهای قبلی.
واحد ترویج :
این واحد آموزش بطور غیر رسمی برای اقشار مختلف جوانان، زن و مرد و بزرگسالان را بر عهده دارد، همچنین روابطی است بین مراکز تحقیقاتی و کشاورزان که اطلاعات و نوآوریهای جدید را ثبت کرده و آنها را به روستاییان منتقل می‌کند. ترویج کشاورزی با اقشار روستایی که اکثر آنهابی سواد
یا کم سواد هستند روبرو بوده و با فرهنگها و سنت‌های خاصی که دارند سرو کار داشته و موظف است با آموزش‌ها پدیده‌های نوین را به آنها القا کند. و عادت‌های غلط را که با دانش کشاورزی آنها
آمیخته شده از آنها دور کند. که البت تحقق اینهدف با مقاومت کشاورزان و وستاییان روبرو بوده و در بسیاری از موارد نتایجی را که باید حاصل گردد. در کوتاه مدت عملی نبوده و مستلزم گذشت زمان است.
بعضی‌ها تصور می‌کنند هر دستاورد جدید بطور مستقیم و یکباره قابل انتقال به روستایی است و به اهمیت و ضرورت ترویج کشاورزی به عنوان یک فعالیت ویژه و تخصصی واقف نبوده و طبق مطالعا
ت انجام شده مدت زمانی که جهت انتشار نتایج تحقیقاتی به کشاورزان لازم است حدود 10-7 سال تا عملا اطلاعات نویت در بین کشاورزان متداول شود. هر کارشناس و مروج علاوه بر اینکه از نظر فنی می‌بایستی کاملا مسلط باشد باید خود یک جامعه شناس بوده و شیوه‌های مناسب را منطبق با اصول روانشناسی سازد و گرنه ممکن است زحمات آنها بی ثمر بماند. برای آنکه ایده‌های جدید در بین کشاورزان اشاعه یابد لازم است مراحل نوآوری و نوپذیری زیر طی شود.
1ـ آگاهی 2ـ توجه و علاقه‌مندی 3ـ ارزیابی 4ـ آزمایش 5ـ پذیرش .
برای انجام هر یک از موارد، روشهای آموزشی ویژه‌ای لازم است که در تخصص و وظایف ترویج کشاورزی است. آگاه دادن به افراد آموزش بیننده که از نظر سواد، فرهنگ و عادت مختلف هستند. شیوه‌های مختلف آموزشی با استفاده از مروج و وسایل جمعی مثل رادیو، تلویزیون و پوستر مناسب باشند تا کشاورزان را به خود جلب نمایند. برای اینکه کشاورز بهتر موضوع را ارزیابی کند و مناسبت آن رابا وضعیت کشاورزی بسنجد و عملا بتواند به آن بپردازد از روشهای گروهی ترویج مثل کلاسهای آموزشی (آموزش جوانان، کشاورزان، زنان روستایی)، بازدید کشاورزان و استفاده از مزارع آموزشی نمایشی و... استفاده کنند.
برنامه و سیاستهای تزویج شامل اولویت مسایل کشاورزی در کارهای تحقیقاتی، اجرای طرحهای مشترک تحقیقی و ترویجیع تشکیل سمینارهای تخصصی بین تحقیقات و ترویج، تهیه نشریات مشترک،
بررسی عملکردهای حاصل از نتایج تحقیقات در شرایط روستا و زارع، همگام کردن مروجین با اطلاعات روز، متناسب بودن جمعیت کشاورزان مرتبط با یک مروج در رشته کشاورزی، امکانات
مختلف جهت اجرای طرحهای تحقیقاتی ترویجی، شناخت نیازها، ضرورت‌ها و استعدادهای جامعه روستایی، مهارت و تسلط کارکنان ترویج در زمینه‌های مربوط به کار ترویج، توانمند نمودن مروجین در شناخت و مشکلات روستایی می‌باشند. انواع فعالیتهایی که ترویج در حال حاضر انجام می‌دهد: شامل:
آموزش کشاورزی ـ آموزش کارکنان ـ گزارشها و بازدیدهای عملی (کشاورزان و کارکنان) ـ آموزش سمعی و بصری ـ انتخاب کشاورزان و دامداران نمونه ـ آموزش و بکارگیری مددکاران ترویجی ـ برگزاری نمایشگاههای ترویجی ـ تهیه و تکثیر نشریات پوستر و... تهیه اسلاید و فیلم آموزشی ـ ایجاد کتابخانه و شویق و ترغیب روستاییان با سواد به مطالعه ـ برگزاری آزمونهای ترویجی، اجرا و تهیه برنامه‌های آموزشی رادیویی و تلویزیونی و ویدیویی. برقراری ارتباط مستمر با مراکز علمی و
تحقیقی ـ احداث مزارع نمایشی ترویج و تحقیقی ـ بررسی و مطالعه جهت شناخت بافت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی روستاها. آموزش به صورت گروهی یا انفرادی است. انفرادی به این صورت که هر کشاورز اگر مشکل یا مسئله خاصی در زمینه کشاورزی داشته باشد با مراجعه به مرکز خدمات از کارشناس مربوط سوال می‌کند و مشکل برطرف می‌شود و گاهی خود کارشناس با سرکشی
به روستاها و سرزمین اگر مشکلی مشاهده کرد آن را رفع می‌کند. آموزش به صورت گروهی با برگزاری کلاسهای آموزشی که کارشناس با هماهنگی مروج در روستاهای مختلف با توجه به برنامه‌های مصوب از استان و با توجه به فصل کشتهای مختلف انجام می‌شود.
ویژگی‌های شرکت کننده این است که باید جوان باشند، سنین 45-15 سال و کلاسها حدود 25-18 نفر می‌باشند. زمان آموزش از پوستر، اسلاید و فیلمهای آموزشی جهت یادگیری بهتر فرگیران استفاده شود. زمان کلاس نبایستی طولانی باشد.
واحد باغبانی :
تا سالهای گذشته واحد زراعت و باغبانی یکی بودند و سرانجام در سال 1378 این واحدها از همدیگر مجزا شدند. طرحهای اجرایی این واحد بیشتر بر روی باغهای میوه است. بر خلاف رشته باغبانی و موارد آن در دانشگاه صیفی و سبزی در این مرکز به واحد زراعت مربوط می‌شوند و
واحد باغبانی بیشتر روی باغهای میوه کار می‌کند. در اهواز باغات شامل باغهای انگور، نخیلات، و باغات زیتون است. سطح زیر کشت نخیلات 3000 هکتار، انگور 100 هکتار، زیتون 150 هکتار می‌باشد.
عمده کارهای این واحد شامل :
ـ طرح اصلاح و احیا و توسعه نخیلات، که عمدتا روی هرس نخیلات کار می‌شود و همچنین مبارزه با بیماری خامج (پوسیدگی گل آذین نر در نخیلات).
ـ تغذیه و آزمون که از خاک و برگ نمونه برداری می‌شود و به آزمایشگاه فرستاده و نایج به کشاورز ابلاغ می‌شود که از چه کودی استفاده کند.
ـ بازدید از نخلستانها و کمک بلاعوض به باغدار.
در باغات انگور نیز طرح تغذیه و آزمون و بهداتی نمودن باغ و توسعه باغات انگور انجام می‌شود و پس از اجرای طرح به باغدار یارانه داده می‌شود .
در زمینه زیتون، اصلاح و احیا و توسع باغات زیتون که در زمینه اصلاح و احیا برنامه‌های تغذیه و آزمون است و برنامه‌های هرس و توسعه که شامل احداث باغهای جدید است. نهالها زیتون از اداره جهاد کشاورزی تامین می‌شود و دیگر کشاورز از نظر مالی تامین نمی‌شود.
آزمون خاک برای بررسی مناسب بودن کشت در محل مورد نظر انجام می‌شود در مسجد سلیمان و ایذه زیتون بصورت دیم کشت می‌گردد. در شهرستان اهواز زیتونهای کشت شده به دلیل زیر نتایج لازم را نداده‌اند:
1ـ عدم تطابق واریته با محیط.
2ـ گرمای بیش از حد تابستان.
رقمی که توصیه می‌شود رقم دزفولی است که باید تکثیر و کشت گردد.
از جمله طرحهای دیگر: طرح احداث گلخانه و طرح پرورش قارچ است.
انواع محصولات تولیدی و شرح مختصری از آنها
محصولات قابل کشت تولیدی در شهرستان اهواز را می‌توان به دو قسمت محصولات
پائیزه و تابستانه تقسیم بندی کرد. از محصولات پائزه می‌توان به گندم، جو، کلزا، باقلا، چغندر قند، گلرنگ، اشاره کرد. و از محصولات تابستانه می‌توان ذرت، برنج، کنجد، سورگرم، لوبیا چشم بلبلی، آفتابگردان و ماش را نام برد.
فصل دوم :
بررسی بخش های مرتبط با رشته علمی کارآموز
آشنایی با گیاه سویا ))
1) مقدمه:
لوبیا روغنی ، سویا یا سوژا از دانه های روغنی است که از قدیم الایام و حداقل 2800 سال قبل از میلاد در چین کشت می شده و از گیاهان مقدس بشمار می رفته است. احتمال می رود که لوبیا روغی از Gliycine ussuriensis مشتق شده باشد . اینگونه در آسیای شرقی رشد می کند . سویا در کشورهایی مثل آمریکا گیاه دانه ای مهمی تلقی می شود سویا قبل از سال 1940 به طور عمده برای علوفه کشت می شد اما امروزه پس از ذرت وگندم مقام سوم از نظر تولید دانه و از لحاظ ارزش غذایی پس از ذرت دومین رتبه را در کشور مزبور دارا می باشد . 51% از تولید جهانی سویا به آمریکا اختصاص داشته و 38% تولید جهانی آن در سه کشور دیگر یعنی برزیل ، جمهوری خلق چین و آرژانتین تولید می گردد . بقیه تولید سویا در میان کشور های مختلفی درآسیا و آمریکای جنوبی پخش شده است و به طور جزئی نیز در آفریقا و اروپا تولید می شود ( 2 ) .
لوبیای سویا در 30 سال اخیر به یک محصول عمده در آمریکا تبدیل شده است . بین کشاورزان درجه اهمیت آن بعد از ذرت و بیش از گندم ، سیب زمینی ، جو دوسر ، پنبه وسایر محصولات زراعتی شناخته شده می باشد . افزایش بسیار زیاد در تولید و ارزش سویا از سال1940 به بعد در امریکا صورت گرفت ؛ که دوعامل در این امر سهم به سزایی دارند :
دانه سویا به طور متوسطه 40% پروتئین و 20% روغن دارد که از لحاظ ارزش غذایی در میان
گیاهان مهم زراعی دانه ای بی رقیب می باشد .
تلاش تحقیقاتی گسترده ای در جهت به نژادی ارقام اصلاح شده ، مبارزه با آفات و بیماریها و فن آوری تولید صورت گرفته است (6 ) .
سویا ، سابقه به منظور تامین علوفه کشت می شد ولی امروزه در کشورهایی مثل امریکا ، یکی از مهمترین گیاهان روغنی به شمار می رود . در کشور ما هم کشت این گیاه اخیراً توسعه پیدا کرده است و از روغن آن استفاده می شود. در گیلان ، سالیان پیش زراعت و اریته ای از سویا معروف به پشم باقلا، یا کرد باقلا ، معمول بوده است . در سال 1343 ،گروه صنعتی بهشهر با وارد کردن و اریته های سویا و انجام مقایسه عملکرد و تعیین واریته های مناسب ،اقدام به توسعه کشت این گیاه کرد .
سویا تقریباً در مدتی کوتاه یک محصول عمده ایالات متحده آمریکا شد . صنایع سویا نیز بر اساس موارد استفاده و فرآورده های سویا شکل یافت . موارد استفاده سویا در کشاورزی و صنعت متکی به روغن زیاد و پروتئین فراوان دانه است . سویا یک محصول بازار پسند بوده و بخش قابل توجهی از درآمد هشت ایالت رودخانه میسی سی پی تولید کنندگان 75 درصد سویای آمریکا را شامل می شود . درآمد های حاصل از نیمی از صادرات محصولات تولیدی در فرم دانه ، کنجاله و روغن بصورت یک عامل بسیار موثر در بالانس تبادل تجارت محسوب می شوند ( 6 ) .
واریته ای جدیدی با تطابق به سایر نیازمندیها تولید شد که سطح تولید اقتصادی سویا در ایالات متحده امریکا به سهولت گسترش یافت وممکن است آینده بیشتر گسترش یابد . سویا از خط استوا تا بیش از 50 درجه عرض جعرافیائی قابل کشت است . بدون تردید سویا در سطحی بسیار وسیعتر نسبت به زمان حال بخصوص در مناطق نیمه گرمسیر و یا با عرض جعرافیایی متوسط کشت خواهد شد . و این احتمال بطور قوی بستگی به تشخیص آن عوامل محیطی ، مثبت یا منفی ، دارد که بر رشد و نمو گیاه اثر گذارند و همچنین بستگی دارد به تشخیص نیاز های مدیریت و استفاده از آنها که بر پذیرش یک گیاه جدید اثر می گذارند (5 ) .
2) تاریخچه تولید سویا
الف. در ایالات متحده امریکا
سویا در شرق بعنوان غذای انسان وحیوان دارای سابقه ای بسیار قدیمی است ولی در سایر نقاط جهان تولید سویا تنها در این قرن اهمیت یافته است . زراعت سویا در ایالات متحده آمریکا در سال 1340 بصورت زراعت عمده در آمد و در بعضی از مناطق مانند برزیل اخیراً آغاز شده است ، احتمال می رود که به عنوان یک زراعت جدید به سایر مناطق نیز گسترش یابد ( 5 ) .
نظر کلی این است که مناطق شمال شرقی چین و منچوری موطن سویا هستند . متخصصان طبقه بندی معتقدند که احتمالاً سویای زراعی با نام علمی (L ) Gliycine max
یک گیاه یکساله خزنده و متعلق به بذوری که در دهه آخر قرن نوزدهم از چین و منچوری جمع آوری شده بود در باغهای گیاهشناسی کشاورزی اروپای غربی و ایالات امریکا پخش و گشت گردید. شرح و تفسیر رشد و بازدهی انها در مجلات علمی آن زمان منعکس از نشریه های فنی ایستگاههای کشاورزی ایالتی بچاپ رسیده است . سویا بعنوان غذای انسان تنها در شرق از اهمیت خاصی برخوردار بود . اغلب ارقام موجود بدلیل رشد علفی بعنوان علوفه مورد توجه بودند. پذیرش این محصول در ایالات متحده امریکا که به کندی انجام شد ، نتیجه زحمات و علاقه سی . وی . پاپیروC.V.Papir دبلیو-جی مورس W. J. Morse D کارشناسان وزارت کشاورزی ایالات متحده است .
ارقام سویایی که در ابتداء در ایالات متحده کشت می شدند انتخابهائی بودند از ارقام وارداتی ازمجموعه بزرگی از ارقام سویا در شرق که در زمانهای مختلف جمع آوری شده بودند که اساس
همان انتخابهای نسبتاً جدید است . برنامه های به نژادی به منظور تولید دورگ اخیراً شروع شده و
در این برنامه ها از اطلعات مربوط به انواع خواص ژن ها که در انتقال صفات مورد علاقه از نظر زراعی دخالت دارند استفاده می شود .گلهای کوچک سویا معمولاً خودگشن هستند ولی اندکی دگرگشنی نیز بطور طبیعی روی می دهد . نواحی کشت سویا در ایالات دره میسی سی پی به
کندی گسترش یافت و ایالت ایلینویز تولیدکننده شماره یک بود . سطح زیر کشت سویا در سال 1938 به چهاره کتار رسید . عمل آوری و بازار یابی زیر بنائی محصولات سویا به خوبی توسعه یافت ، البته سویا در بسیاری از مناطق فوق بعنوان گیاه علوفه ای ، علوفه خشک ، سیلو یا چرا کشت می شد و تا سال 1941 میزان برداشت سویا برای دانه کمتر از میزان برداشت برای علوفه بود. کشت سویا بعنوان علوفه به دلایل گوناگون و اساساً اقتصادی سریعاً رو به کاهش گذارد و عملاً ن
ا پدید شد و تنها در مواقعی که زراعت سایر گیاهان علوفه ای با شکست روبرو می گردیدند صورت می پذیرفت ( 5 ) .
جنگ جهانی دوم محرک نیرومندی در توسعه زراعت سویا بود. در آن زمان ارقام ایجاد شده با شرایط ایالات ذرت خیز ایلینوییز ، ایندیانا ، آیوا و اوهایو به خوبی سازگار بودند . دقت و کار آئی برنامه
های به نژادی که به وسیله وزارت کشاورز ایالات متحده و ایستگاههای تحقیقاتی ایالتی اجراء می شوند ، با گرد آمدن اطلاعات مربوط به انتقال صفات گیاهی افزایش یافته و تمامی برنامه ها توسط جامعه متخصصین محصولا ت زراعی آمریکا با ذکر مشخصات منبع هر یک به ثبت رسیده اند . ورایته های زراعی جدید بدلیل دربرداشتن صفات مطلوب زراعتی مقاومت به بیماری ، ورس و یا ریزش دانه بجای واریته های زارعی قدیمی کشت می شوند . انتظار می رود که واریته های جدیدتری جانشین واریته های موجود شوند . احتمال داردکه سطح زیر کشت سویا در ایالات متحده آمریکا افزایش یابد . بهر حال این نکته را باید بخاطر سپرد که گر چه مسائل اقلیمی تعیین کننده مکان برای مناسب بودن کشت سویا هستند ، ولی سایر عوامل اعم از عوامل زارعی یا اقتصادی نیز در اتخاذ تصمیم برای تولید سویا دخالت دارند ( 5 ) .
زراعت سویا در کانادا از اهمیت کمتری بر خوردار است و تقریباً کل تولید تنها در بخش آنتاریو صورت می گیرد . عملکرد سویا در آنتاریو برابر با عملکرد سویا در اوهایو بوده و سطح زیر کشت حدود 20000 هکتار است ( 6 ) .
تشریح دلائل گسترش زراعت سویا در آمریکا پیچیده بوده و صاحب نظران در ارزیابی عوامل آن متفق القول نمی باشند . اگر چه بازدهی اقتصادی عمدتاً یک عامل بسیار مهم در گسترش تولید محصول است ولی تطابق دادن زراعت با شرایط اقلیمی و سیستم کشاورزی منطقه نیز موثر است . این عوامل در مدت 30 سال گذشته بخصوص در مناطق ذرت خیر دستخوش تغییرات بود که در نتیجه معیارهای ارزیابی سویا بعنوان یک نبات زراعی پر منفعت نیز تعییر کرده است ( 6 ) .
افزایش سریع اهمیت سویا در کشاورزی ایالات متحده آمریکا بدلیل تقاضا برای دانه و یا فرآورده های آن نسبت . روغن وکنجاله و در بعضی از سالها بیش از نیاز بازار بوده است . برنامه حمایت قیمت که توسط تعاونی اعتبار کالا وابسته به دولت وضع شده بود بکار گرفته شد . از اینرو مقادیر قابل توجهی روغن در زمانهای مختلف به موجب قانون 480 کمک های خارجی به سایر کشورها صادر شده است ( 6 ) .
تکنولوژی تولید سویا در ایالات متحده همانند عملکرد در هکتار بطور دائم در حال بهبود بوده است
. تکمیل کار متخصصان به نژادی در تهیه ارقام زراعی جدید نتیجه اثر غیر مستقیم فراهم نمودن ادوات زراعی بهتر در انجام به موقع کارها و استفاده از علف کشهای انتخابی در کاهش رقابت علفهای هرز با سویا بوده است .
ب) در جهان
اگر چه شرق ، جائی که سویا سالهای متمادی کشت می شده و اینک در آنجا بصورت یک محصول اصلی بشمار می اید موطن این گیاه است ولی امروزه تولید سویا در آمریکای شمالی بیش از تولید سویا در شرق است . مراکز اصلی کشت این محصول در شرق عبارت از چین ، کره شمالی ، کره جنوبی و اندونزی بوده و به مقدار کمتر در ژاپن و چند کشور دیگر در آسیای جنوب شرقی کشت می گردد . سطح زیر کشت سویا در شرق در سال 1975 کمتر از 2/1 سطح زیر کشت و تولید دانه کمتر از 4/1 تولید دانه آمریکای شمالی بوده است . میزان عملکرد در هکتار نیز در شرق کمتر از میزان عملکرد در آمریکای شمالی بوده و بنظر می رسد که طی ده سال اخیر اندک تغییری یافته و تنها در کره جنوبی رو به افزایش است .
سویا در تحقیقات فیزیولوژی
سویا در مطالعات بیوشیمیایی تثبیت ازت هوا در گره های ( نودول ) تثبیت کننده ازت ریشه که توسط باکتری ریزوبیوم ژاپونیکم تشکیل می شوند از اهمیت خاصی برخوردار است . نو دول های ریشه سویا بزرگ بوده و بر خلاف نود.ول ریشه سایر گیاهان خانواده لگومینوز کنگره ای نمی باشند . استرلیزه کردن سطوح خارجی نودول جهت تهیه برش مورد نیاز مطالعه بسهولت انجام می شود . استفاده از ازت غنی شده نشان داده است که تثبیت ازت در نودول سویا مدت کوتاهی بعد از جدائی نودول از ریشه ادمه دارد . نودول سویا سرشار از ماده تنفسی لگو هموگلوبین است . که مختص نودول تثبیت کننده ازت می باشد . این ماده در بافت ریشه های فاقد نودول و یا در باکتریهای غیر همزیستی نشده است . سویا در مطالعات مربوطبه رابطه بین ازت خاک و مکانیزم تثبیت ازت در گلخانه و مزرعه استفاده گردیده است . کسب حداکثر عملکرد سویا بدون نودول در ریشه ممکن نبوده و وجود کود ازته در خاک موجب کاهش تثبیت ازت می شود . ( 5 )
3 ) خصوصیات گیاهی:
لوبیا روغنی با نام علمی . Gliycine max l گیاهی است یکساله از تیره نخود (Leguminosae ) که بصورت بوته ای استوار و نسبتاً پر برگ رشد می کند میانگین ارتفاع بوته به 90 تا 120 سانتی متر می رسد . طول دوره رشد و یشی آن بدرقم ، طول روز و تاریخ کاشت بستگی زیادی دارد. ولی بسیاری از ارقام سیکل حیاتی خود را طی 80 تا 120 روز به اتمام می رسانند .
1-3 ) ریشه : لوبیا روغنی دارای ریشه ای نسبتاً مستقیم و با توسعه جانبی زیاد است ولی بیشتر ریشه ها در لایه فوقانی خاک ( تا عمیق حدود 60 سانتی متر ) گسترده است . روی ریشه های گیاه گره های تثبیت ازت حاوی باکتریهای حاوی ریزوبیوم مشاهده می شود.
2-3 ) ساقه : لوبیا روغنی تولید یک ساقه اصلی می کند که از گره های پائینی آن تعدادی ساقه های جانبی مستقیم انشعاب می یابد. خوابیدگی کمتر اتفاق می افتند، مگر در تراکم بوته بالا و آبیاری فراوان که تحت این شرایط ساقه های نازکی تولید می شود . ساقه ها ، برگها و نیامها را تار های کوتاهی پوشانیده است . از لحاظ وضع ساقه ، واریته های مختلف سویای تجارتی را به دو گروه تقسیم می کنند . یکی ، گروهی که در آنها انتهای ساقه به خوشه گل ختم نمی شود ، (دائم الرشد ) و دیگری گروهی که انتهای ساقه آنها به خوشه گل منتهی می شود ( محدود الرشد ) واریته های گروه اول معمولاً بلندترند ولی در گروه دوم گیاهان کوتاه ترند و شاخ و برگ آنها بیشتر است .
3-3) برگ: برگها از سه برگچه بزرگ قلبی شکل با نوک تیز تشکیل و دارای دمبرگ بلند می باشد و بطور متناوب روی ساقه قرار دارد . برگها با نزدیک شدن به رسیدگی محصول ریزش می یابد ، بطوریکه بوته رسیده فاقد برگ است . بایستی توجه داشت که درکلیه گیاهان کمبود نور و مواد غذائی و توسعه بیماریها موجب تسریع در ریزش برگها می گردد( 3 ) .
4-3) گل ؛ گلهای کوچک لوبیا روغنی به رنگ سفید یا بنفش با گل آذین خوشه ای ظاهر می شود. در هر خوشه 8 الی 16 گل مشاهده می شود. گلها ابتدا در زاویه داخلی برگهای پائینی ساقه پدیدار می گردد و گلدهی بطرف بالا ادامه می یابد . دوران گلدهی 2 تا 3 هفته طول می کشد بنابراین رسیدگی دانه در لوبیا روغنی یکنواخت تر از لوبیای معمولی است ( 2 ) .
گل آن از 5 کاسبرگ درست شده است . گلبرگها طوری قرار گرفته اند که پرچمها و مادگی را در داخل خود می پوشانند .گلبرگهای آن ، مثل گلبرگ سایر گیاهان تیره نخود از 5 قطعه درشت شده است . یکی از همه بزرگتر است و به نام درفش یا استاندارد ؛ دو گلبرگ کوچکتر و شبیه به هم اند که به اسم بال ، و دو گلبرگ دیگر به نام ناو خوانده می شوند . پرچمهای گل سویا ده عدد است ؛ 9 پرچم به هم چسبیده دور مادگی را می گیرند ویکی آزاد ایت . مادگی آن کرک دار است . کاسه گل تا روز قبل از آزاد شدن گرده جام گل را می پوشاند ( 3 )
5-3) تیپ رشدی ؛ گرده افشانی در لوبیا روغنی بصورت خود گشنی است . میزان دگرگشنی به فعالیت حشرات بستگی دارد . معمولاً فقط 25 تا 50 درصد گلها تولید نیام می نماید و بقیه ریزش می یابد . این نسبت به توان تولیدی گیاه در زمان گلدهی ، رقابت قسمتهای رویشی با زایشی و شرایط محیطی بستگی دارد . هر گل بارور شده تولید یک نیام می کند . تعداد نیامها در هر بوته ممکن است به 400 عدد برسد . نیامهای رسیده برنگهای زرد ، خاکستر ، قهواه
ای یا سیاه دیده می شود . معمولاً در هر نیام 2 الی 3 دانه و گاهی تا 5 دانه مشاهده می شود . دانه ها گرد تا لوبیائی شکل بوده و برنگهای سبز کمرنگ ، زرد تا قهوه ای نیره دیده می شود . وزن هزار دانه در بیشتر ارقام 60 الی 200 گرم با میانگین حدود 150 گرم است ( 3 ) .
4 ) ساختمان دانه و ترکیب آن
ساختمان :
لوبیای سویا از خانواده بقولات بوده و دارای واریته های متفاوتی از نظر اندازه ، شکل و رنگ می باشد. شکل آن از گرد کوچک تا قلوه ای بزرگ ، مستطیلی پهن ، زرد ، قهوه ای . سبز ، سیاه و یا ترکیبی از این رنگها دیده می شود . واریته های متداولی که در آمریکا رشد می کنند تقریباً کروی و زرد هستند . سابقاً واریته لینکن یکی از واریته های معمولی بود که در ایالات ایلینو ، آیوا و انیدیانا کشت می شد .
سلولهای حفره ای ، سلولهای پاراشیمی متراکم ، سلولهای آلورون و بالاخره سلولهای لایه متراکم آند و سپرم تشکیل یافته است . سطح لپه از اپیدرم ساخته شده و در سطح داخلی سلولهای پارانشیمی شکل ، پروتئین و روغن وجود دارد .
مقدار پروتئین های جدا شده ممکن است تا 98 درصد برسد. بطور تئوری فرآورده های پروتئینی که با روش صنعتی تهیه می شوند باید خالص باشند . کوشش های زیادی جهت جدا کردن بخش پروتئینی با طبقه بندی توسط هوا انجام گرفته ولی موفقیت آمیزنبوده است .
ترکیب :
لوبیاهای تجارتی متشکل از 8 درصد پوسته ، 90 درصد لپه و 2 درصد هیپوکوتیل و پلومول می باشند . ( 4 )
5-اهلی شدن و گونه های سویا
سویا در شمال شرقی چین حدود 2500 سال قبل از میلاد اهلی شده است . سویا از منطقه منشأ خود به جنوب چین ، کره ، ژاپن و کشورهای دیگر در جنوب شرقی آسیا انتشار یافته است . از نظر رده بندی سویا در خانواده بقولات ( لگومینوز) ، زیر خانواده پروانه آسا ( پاپیلیونوئیده ) قبیله لوبیا ( فازئوله) و جنس گلاسین (Gliycine ) طبقه بندی می شود . جنس گلاسین دارای دو زیر جنس Gliycine , Soja می باشد .
زیر جنس Soja دارای دو گونه بقرار زیر است :
1) Gliycine max (40=x2=n2 ) ، سویای زراعی .
2) Gliycine max (40=x2=n2 ) ، یک گونه و حشی بومی خاور دور که رشد پیچیده خوابیده داشته و تمایل به ریزش دانه دارد .
Giycine Soja هرگز به صورت وحشی یافت نشده است و در میان گو نه های شناخته شده ، محتمل ترین جدش G. soja می باشد. گلاسین ماکس و گلایسین سویا با یکدیگر تلاقی پذیر بوده ولی خصوصیات رشدی گلایسین سویا آن را به عنوان یک والد در طرح اصلاحی نامطلوب ساخته است ، بجز در مواردیکه برای انتقال یک ژن برای یک صفت مورد نظر ازگلایسین سویا به گونه زراع
ی ماکس اقدام می گردد . در این حالت تعدادی نتلاقی برگشتی به گونه زراعی برای بازیابی نوع گیاه مطلوب مورد نیاز خواهد بود . زیر جنس Glycine دارای 12 گونه وحشی چند ساله بومی استرالیا یا مناطق مجاور در اقیانوسیه می باشد . ده گونه در این زیرجنس دیپلوئید (40=x2=n2) و دو گونه دیگر مخلوطی از بوته های دیپلوئید و تتراپلوئید دارند . تلاقی بین گلاسین ماکس با گونه های زیر جنس گلاسین معمولاً عقیم بوده و یا فقط تولید غلاف های نارس می نماید . با استفاده از نجات جنین در آزمایشگاه ، موفقیت جزئی در تلاقی G.max * G. tomentella حاصل گردیده است
( 2 ) .
6 ) ژنتیک سویا
با توجه به اهمیت اقتصادی سویا در مورد این گیاه ، تاکنون تحقیقات ژنتیکی و سیتوژنتیکی نسبتاً مختصری در مقایسه با غلات مهم نظیر جو ، ذرت یا گندم صورت گرفته است . سویای معرفی شده از خاور دور به عنوان ژرم پلاسم پایه در طرحهای بهنژادی اولیه مورد استفاده قرار گرفت . این ذخایر توارثی حاوی صفات متنوع ظاهری و فیزیولوژیک از قبیل اندازه و رنگ دانه ، رنگ گل ، پرزدار بودن برگ و ساقه شکل برگ ، تعداد دانه در هر غلات یا زمان گلدهی و رسیدگی بودند. لذا مطالعات ارثی اولیه به این صفات اختصاص داشت . مطالعات ژنتیکی در سویا با کسب اهمیت اقتصادی و توسعه طرحهای اصلاحی ، جهت پاسخگویی به نیاز های طرحهای اصلاحی گردید ( 2 ) .
این مطالعات مشتمل بر وارثت تیپ رشد ، تثبیت ازت ، عکس العمل به طول روز ، مقاومت به حشرات و بیماریها و اجزای کیفی دانه بود . از مطلعات وارثت کمی به منظور ارزیابی و راثت پذیری صفات خاص، هتروزیس و فن آوری بهنژادی استفاده گردید، اما در کل این نوع مطالعات مورد توجه کمتری در گیاه خودگشنی مثل سویا در مقایسه با مطالعات وراثت کیفی قرار گرفت . روش انتخاب دوره ای به همان طریقی که برای گونه های دگرگشن برای اصلاح جامعه استفاده می شود ،
به طور پراکنده و محدود به لحاظ نیروی کار مورد نیاز برای دگرگرده افشانی در سویا به کار برده می شود . به هر حال ، عمل تلاقی ارقام یا لاین های اصلاحی برتر و در پی آن انتخاب و سپس تلاقی تفکیک یافته های برتر حاصل از تلاقی های این نسل جدید ، یک طرح انتخاب دوره ای طولانی مدت را می سازد .
بیش از 200 ژن برای صفات کیفی ساده در سویا شناسی شده است و علائم ژنی آنها در خبرنامه ژنتیک سویا انتشار یافته است . دستور العمل برای نامگذاری ژن ها و هماهنگی مطالع
ات ژنتیکی را کمیته ژنتیک سویا تعیین می کند. گروه های پیوستگی ژنی برای 13 کروموزوم از20 کروموزوم سویا شناسایی شده است . و ترکیبات پیوستگی ژن ها درمجموعه ژنتیک سویا در آمریکا نگهداری می شود. تعداد کروموزومهای این دوگونه مساوی 40 است ( 40= N2 ) سویای معمولی گیاهی است بوته مانند ، راست و پر برگ که ارتفاع آن از 30 تا 180 سانتی متر است ( 6 ) .
7 ) فن آوری زیستی
روشهای متداول اصلاح نباتات، بهبود ها و تغییرات بر جسته ای در راقام سویا به وجود آورده است . زیستی شناسی مولکولی روشهای جدیدی ارائه نموده که امکان انتقال ژن از دامنه وسیعتری از موجودات را فراهم نموده ، زیرا این گونه انتقال ژن وابسته به دگرباروری و تولید مثل نمی باشد . گروه جدیدی از مارکرهای ژنتیکی برای انگشت نگاری DNA از رژم پلاسم و ارقام تجاری سویا با پلی مرفیسم های طولی قطعات انحصاری (Rhg4 ) بدست آمده برای مثال مارکرهای RFLP که با ژن مقاومت به نماتد سیست در سویا پیوستگی داشت ، روش انتخاب دیگری را بجای آزمون متداو گیاه پزشکی فراهم نمود ، هر چند روش متداول هنوز هم آزمون مطمئن تری است . گیاه سویا برای بروز تحمل به گلیفسفات ترانسفورم گردید . گلی فسفات ماده فعالی است که به طور گسترده ای در علف کش عمومی ، غیر انتخابی و بعد ازظهور که بر روی برگها به کار می رود استفاده می شود . ایجاد تحمل به علف کش در سویا ازطریق مهندسی ژنتیک به تحمل نسبت به تمام علف کش ها منجر نگردید بلکه فقط به یک علف کش یا گروهی از علف کشها تحمل نشان داد که مکانیسم مشابهی دارند .ففون روشهای زیست شناسی مولکولی تکمیل کننده و نه جایگزین شونده روشهای متداول بهنژادی است ( 2 ) .
بوته سویای زراعی به صورت افراشته و یکساله است و در صورت وجود فضای کافی شاخه های زیادی تولید می کند . تلاش های اصلاحی برای انتخاب ارقامی با شاخه های کوتاه که ترکم بوته ای بالاتری را در مزرعه جا دهد ، متمرکز کرده است . ارقام سویا از لحاظ تیپ رشدی به دو گروه زیر دسته بندی می شوند :
رشد نامحدود : که در آن گلدهی قبل از اتمام رشد طولی ساقه شروع شده و گلها در خوشه های جانبی پدید می آیند .
رشد محدود : که در آن گلها در آرایش خوشه های جانبی و هم در خوشه انتهایی پدید آمده و طویل شدن ساقه با متمایز شدن یک جوانه انتهایی خاتمه می یابد .
ن رشد بوته سویا ادامه می یابد . ضمن اینکه سیدگی دانه همه گلها معمولاً به طور همزبان صورت می گیرد . عادت رشدی محدود به فصل رشد طولانی سازش دارد و در این نوع ، رشد بوته سویا قبل و یا کمی بعد از شروع گلدهی کامل می گردد.
عادت رشدی محدود توسط یک ژن مغلوب dt کنترل می شود . ارقام با رشد محدود و نیمه محدود با انتقال ژن dt به داخل ارقام با رشد نامحدود ایجاد شده اند . این انواع رشدی دارای ساقه های کوتاهتر و محکمتر بوده ، اما تشکیل تعداد زیادی غلاف می دهند که به قدری در پایین بوته به وجود می آیند که در هنگام برداشت از دست می روند . ارقام با رشد محدود و نیمه محدود در مراحل آغازین گیاه به تنش نیز حساس می باشند ( 2 ) .
9 ) گلدهی و گرده افشانی
سویای زراعی مجموعه ای 3 تا 15 را در قسمت جانبی یک شاخه پدید می آورد . بسیاری از گلها قبل از تشکیل غلاف می ریزند . گلها مشخصه خانواده بقولات را دارندکه جام گل متشکل از پنج گلبرگ است یک مادگی توسط ده پرچم احاطه می گردد. نه پرچم در اطراف مادگی لوله ای را ایجاد می نمایند و دهمین پرچم به صورت آزاد می باشد . دانه های گرده از بساک مستقیماً بر روی کلاله میریزد و در نتیجه درجه بالای از خودگشنی را موجب می گردد و در آن کمتر از 1% دگرگرده افشانی طبیعی صورت می گیرد . گلها معمولاً در اوایل صبح باز شده ولی در هوای مرطوب و سرد باز شدن گلها به تاخیر می افتند . در صورت طولانی شدن هوای سرد و یا در روز های کوتاه گلهای کلیستوگام تولید می شود که گرده افشانی در داخل گل بسته صورت می گیرد . انتشار گرد
معمولاً اندکی قبل و یا اندکی بعد از باز شدن گل صورت می گیرد و گاهی در داخل گل بسته انجام می شود . دانه گرده سویا سنگین است و است و به ندرت توسط توسط باد جابه جا می شوند ، حشرات آن را از گلی به گل دیگر حمل می کنند. دگرگرده افشانی طبیعی به ندرت در فواصل بیش از 10 تا 15 متر رخ می دهد ( 2 ) .
10 ) روشهای تلاقی
دگرگرده افشانی مصنوعی در سویا به لحاظ کوچک بودن اعضای گل عملی مشکل است . تشکیل بذر معمولاً کمتر از غلات می باشد . دقیقاً زمانی که گلها از غنچه ظاهر می شوند وآماده تلاقی می باشند قبل از اینکه گلبرگ قابل رویت باشند با حذف کاسبرگ وگلبرگها جهت در معرض دید قرار گرفتن و حذف حلقه پرچم هایی که مادگی را احاطه می کنند ، اخته می گردند کلاله یک روز قبل از اینکه بساک شروع به پخش کردن گرده نمایند، پذیرنده گرده می باشد . برخی از اصلاح کننده ها پرچمها را حذف ننموده و در عوض از یک ژن نشاندار غالب مثل رنگ گل بنفش در والد گرده
افشانی (نر) که هیپوکوتیل بنفش رنگ را درگیاهچه های هیبرید به وجو می آورد ، استفاده مینمایند. هیپوکوتیل بنفش را می توان مدت کوتاهی پس از ظهور گیاهچه مشاهده نمود از آن به منظور تشخیص بین بو ته های هیبرید و بو ته های ناشی ازخودگشنی استفاده می شود . در صورتیکه پرچمها حذف شوند ، باید مراقبت لازم جهت جلوگیری از صدمه دیدن مادگی صورت گیرد . بلافاصله پس از اخته کردن می توان گرده افشانی را با پخش گرده بر روی کلاله انجام داد گزینش بساک هایی که در مرحله نموی مناسبی باشند ( 2 ) .
برای تشکیل بذر زیاد بسیار حیاتی است . بعضی از اصلاح کنندگان گل تازه بازشده در اوایل صبح را برداشت نموده و در داخل پاکت و در دیسکاتور یا دمای 25تا 27 درجه سانتی گراد برای استفاده های بعدی بعنوان منبع دانه گرده در طی روز نگهداری می نمایند. گلدهی ارقام دیررس و زود رس را می توان از طریق تاریخ های کاشت متوالی و یا تغییر طول روز و درجه حرارت همزبان نمود ( 5 ) .